Müjde Işıl – Cengiz Aytmatov’un “Kımızı Eşarp”ından uyarlanan “Selvi Boylum al Yazmalım” sinemasında senarist Ali Özgentürk’ün Özgün kıssadan Müstakil biçimde finale eklediği ‘sevgi emekti’ cümlesi hepimizin zihninde silinmeyecek biçimde duruyor. Öykünün yayımlandığı ve sinemanın çekildiği ‘70’lerin sendikalaşma ve Amele hareketlerine Fazla da uyan bu önermenin gibisi, ondan yaklaşık 30 sene Evvel Bertolt Brecht tarafından İkinci Dünya Savaşı ve Nazi zulmünün yaşandığı periyotta hem annelik hem de mülkiyet kavramı üzerinden tiyatroda vurgulanmıştı. Sahneye en Fazla uyarlanan Brecht oyunlarının başında gelen “Kafkas Tebeşir Dairesi”, iki farklı vakitte geçen hikayesiyle hâlâ Fazla şimdiki ve hâlâ söyleyecek Fazla kelama sahip.
“Kafkas Tebeşir Dairesi”, İstanbul Devlet Tiyatrosu’nun bu dönemdeki yeni oyunlarından. Can Yücel’in çevirisi ve Kubilay Karslıoğlu’nun rejisiyle seyirciyle buluşuyor. Kıssa malum… Ayaklanma yüzünden Soylu bir bebek ailesinden farklı fikir onu ‘alt sınıf’tan bir kız büyütüyor. Yıllar sonra onu geride bırakan annesi ortaya çıkıyor ve evladını istiyor. Mahkeme, “Çocuk emek verenin mi yoksa doğuranın mı?” sorusunun karşılığını verebilmek için iki bayana tebeşir dairesi testini uyguluyor.
Süre minimize edilmemiş
Üç saat süren oyun hem Brecht’in ruhunu muhafazayı hem şimdiki olmayı hem de tipleri harmanlamayı hedeflemiş. Bilhassa pandeminin güç şartlarının tesiriyle yaklaşık 60-70 dakikalık oyunların tercih edilmesi, toplumsal medyanın sürate ve kısa metinlere alıştırdığı seyirciyi tiyatro salonlarında da benzeri bir ‘kestirme’ ile buluşturuyor. Benzeri durum sinema seyircisinde de var. Yalnızca yeni kuşaklar değil; Atilla Dorsay’ın, merhum Rekin Teksoy’un sinema jenerasyonlarında pürdikkat televizyona yapışıp üç saatlik sinemaları hatmeden jenerasyonlar bile bir sinemanın mühleti iki saati aştı mı karıncalanma yaşıyor günümüzde. Bu ruhsal dirence karşı üç saatlik oyun yapmak ve bunu dinamik bir reji ile seyircinin nabzını yüksek tutarak sağlamak oldukça sıkıntı. “Kafkas Tebeşir Dairesi”nde Özgün metinde değişiklikler yapılsa da mühletin minimize edilmesi tercih edilmemiş. Hitler’in ordularının Gürcistan’ı işgal ettiği vakitte, toprakları işleyip hayvanlarını sürenlerin mi yoksa toprak sahiplerinin mi hak ve Laf sahibi olduğunu irdeleyen iki anlatıcının eşliğinde, birinci perdede Gruşa’nın ve ikinci perdede de Azdak’ın kıssasını izliyoruz. Oyunun commedia dell’arte ile teması mizah tarafını öne çıkarıyor, Özellikle girişte ve finalde. Uyarlamanın tonunun dram yerine Güldürü olması amacı tutturuluyor böylelikle. Bir yandan da anlık dolar kuruna, yüksek süt fiyatlarına vurgu yapılarak aktüel de yakalanmaya çalışılıyor.
Devlet Tiyatroları alışageldiğimiz üzere dekor dizaynında pek hünerli. “Kafkas Tebeşir Dairesi”nde de Aytuğ Dereli fonksiyonel bir dekor hazırlamış. Açılır kapanır bölmeler kimi pencere kimi çatı kimi Döşek oluyor. Çarşaf üzerine Fer verilerek sağlanan dere imajı keşke farklı versiyonlarla daha sık kullanılsaymış. istek Kaplan’ın kostüm tasarımı, oyundaki commedia dell’arte damarını kuvvetlendiriyor. fakat oyunun Çabucak başında valinin hizmetçilerinin üzerindeki tencere tava kombinasyonu gerçek bir tercih olmamış. Birbirine çarpan aksesuarlar oyuncuların sesini bastırırken sessizlik anlarında gürültüye de neden oluyor.
Performanslara gelince… İkinci perdeyi neredeyse Biricik başına sürükleyen Azdak rolündeki Mehmet Ali Kaptanlar bizi şaşırtmıyor ve kuvvetli bir oyunculuk sergiliyor. Vali ile Birlikte altı karaktere aniden hayat veren Mert Asker hakikaten parlıyor. Valinin karısı rolünde Demet İyigün ve Ufak çocuk iç olmak üzere dört karakteri canlandıran Tuğçe Topçu da öne çıkıyor. Öykünün anne kahramanlarından olan Gruşa rolü için ise birebir şeyi söylemek güç. Oyunun yorumunda da Gruşa karakteri Çok ön planda değil ancak oyuncunun da rolle bütünleşemediği belirli oluyor.
Adaletin tesisinin her geçen gün daha da vazgeçilmez olduğunu insanlık olarak idrak ettiğimiz süreçte, tebeşir dairesi testi iyice Ehemmiyet kazanıyor. Uyarlama stili farklı, müddeti uzun gelebilir ancak oyunu izlemek, bu açıdan unutulanları yine hatırlatabilir.
Yorum Yok