Seray Şahinler – İstanbul Araştırmaları Enstitüsü (İAE) Cumhuriyet’in 100. yılını kutladığımız 2023’ü, Cumhuriyet öncesi İstanbul’u mercek altına Meydan bir stantla karşıladı. “Meşgul Kent: İşgal İstanbul’unda Siyaset ve Gündelik Hayat, 1918–1923” kentin tarihindeki en Aka dönüm noktasına odaklanıyor.
‘İşgal yılları’ çoklukla ulusal Mücadele’nin seyri üzerinden okunan bir süreç. İAE yeni standıyla bu perdeyi biraz aralıyor ve beş yıllık süreçte kentin günlük yaşantısında nelerin olup bittiğine Fer tutuyor. Tablo hayli Farklı elbette. Anadolu’da çetin çabalar sürerken işgal altındaki İstanbul’da da sular durulmuyor.
Askeri, toplumsal ve kültürel
Proje yöneticisi Mehmet Kentel ile Bir arada gezdiğimiz stantta Kasım 1918 – Ekim 1923 ortasında süren işgal, askerî, toplumsal ve kültürel boyutlarıyla ele alınmış. Girişte izleyiciyi Osmanlı Hükümeti ve İtilaf Devletleri ortasındaki yazışmalar, Osmanlı’ya resmî işgali bildiren devlet notaları, işgali duyuran İstanbul gazeteleri, Kurtuluş Günü’nden fotoğraf kareleri, yaşananları vatandaşların gözüyle aktaran anonim kayıtlar karşılıyor. İkinci kısım ise işgal periyoduna kentin arka sokaklarından bakıyor ve I. Dünya Savaşı’yla Birlikte Balkanlar’dan Ortadoğu’ya dünyanın çatışmalı coğrafyalarından ‘devletsiz kalan’ pek Fazla mültecinin ve İstanbul’daki 10 binlerce sığınmacının manzaralarına yer veriyor. Amerikalı gazeteci Solita Solano gördüklerini “İnsan selleri hâlinde aktılar” kelamlarıyla anlatıyor.
İstanbul, vakitle salgın hastalıklarla da çaba ediyor. 1920’lerde dünyayı sarsan İspanyol Gribi başta olmak üzere, nüfus hareketliliği nedeniyle oraya çıkan tifo, verem, kolera üzere salgın hastalıkların yanı Dizi cinsel yolla bulaşan hastalıklar da otoriteleri ve işgal güçlerini endişelendiriyor. İşgali protesto edenler, kitlesel aksiyonlar, daha âlâ fiyat ve şartlara erişmek umuduyla yapılan Amele aksiyonları, padişaha karşı gelmekle ya da İtilaf Devletleri’nin yönetmeliklerine uymamakla suçlanıp baskın yiyenler, sokakta işlenen çete cinayetleri, linçler de ‘şehri meşgul eden’ gelişmelerden…
Kültür hayatı hareketli
Bunca kaos ve karmaşanın ortasında işgal yıllarındaki İstanbul’un kültür hayatı hayli hareketli. Bilhassa cümbüş bölümündeki hareketlilik göze çarpıyor ve şaşırtıyor. Bölüm, askerlerin ve ortalarında birçok müzisyenin ve Değerli hamilerin de bulunduğu mültecilerin gelişiyle canlanıyor; klasik müzik İtilaf Devletleri’nin ve Osmanlılar’ın hamiliğinde gelişiyor; Taksim Meydanı’nda kurulan Maxim üzere kulüplerde başta caz olmak üzere yeni müzik tipleri çalınıyor. Yeniden arşivlerden edindiğimiz bilgiye nazaran Darültalim-i Musiki, Darülelhan, Bahriye Musiki Mektebi ve Darülbedayi’nin müzik kısmı üzere ateşkes öncesinde kurulmuş okullardan müzisyenleri bir ortaya getiren doğu Musiki Cemiyeti’nin ortaya çıkmasıyla alaturka müzikte de Kıymetli gelişmeler yer alıyor. İstanbul’a sığınan Özellikle Rus sanatkarların müzikteki varlığı ise güçleniyor. İşgal yılları fotoğraf açısından da üretken bir Devre geçirmiş. Fotoğrafta Ruhi Arel, Karelin Mitritch ve Georgios Theotokas gibi sanatkarlar icraları ve öğretimleriyle göze çarpıyor. İşgal periyodu İstanbul’unda İtilaf askerlerinin pek Fazla arkeolojik hafriyata olan alakaları de gözler önüne seriliyor. Kentteki spor karşılaşmalarından imajlar de şaşırtan kareler ortasında.
İşgal yılları tahminen de tarihin en Fazla kayıt altına alınan devirlerinden biri. Devlet arşivleri, Hilal-i Ahmer, Kızılhaç, asker günlükleri ve daha birçok evrak Mevcut periyoda ilişkin. Bu istikametiyle tarih yazımına Aka katkı sunuyor. Daniel-Joseph MacArthur-Seal ve Gizem Tongo’nun küratörlüğünde, memleketler arası bir müşavere konseyiyle hazırlanan stantta İAE arşivinin yanı Dizi Türkiye, Fransa, İngiltere, Yunanistan üzere ülkelerdeki Çeşitli kütüphane, arşiv ve koleksiyonlardan seçilmiş birinci Defa sergilenecek evraklar var. Bilhassa resmî yazışmalardan fotoğraflara, sinema ve fotoğraflara, bir sıra yazılı ve görsel materyal ‘resmi belirginleştiriyor.’
İstanbul artık yeni dünyayı kucaklamakla, Cumhuriyet’in 100. yılını kutlamakla, coşkun kalabalıklarıyla, kaosuyla ‘meşgul’ bir kent. Cumhuriyet’imizin 100. yılı için manalı bir stant “Meşgul Şehir”. Cumhuriyet’e varan yolun hangi basamaklardan geçtiğini, emeği, çabayı, Fazla sesliliği, unutulmuş bireyleri, olayları bir Defa daha hatırlatıyor. Stant 26 Aralık’a kadar ziyaret edilebilir.
Yorum Yok